حضور دام ،مهم ترین معضل جنگل های شمال

سرمایه:کندی بسیار زیاد اجرای طرح خروج دام از جنگل های شمال و معضلات مربوط به قاچاق چوب از مهم ترین مشکلاتی است که جنگل های شمال با آن روبه رو است.جلیل کرمی کارشناس ارشد جنگلداری در این باره می گوید: «یکی از موارد مهم در شمال کشور، طرح خروج دام از جنگل است که درپی آن نه تنها مشکلات اجتماعی و اقتصادی منطقه حل نشد بلکه بیشتر هم شد. بی اطلاعی از خواست دامداران و توقعات فرزندان آنان و همچنین چندگانگی درحقوق ارفاقی اختصاص یافته به دامداران، انگیزه ماندن آنان را بیشتر و مشکلات را افزون تر کرد. برخورد قاطع نکردن مراجع قضایی با دامداران و حتی زیر سوال بردن نیروهای منابع طبیعی باعث شد وضع فعلی به وجود آید و هیچ حوزه آبخیزی در شمال وجود ندارد که از دام خالی شده باشد.» به گفته او بسیاری از روستاییان جنگل نشین دارای خودرو نیسان، قاطر و اره موتوری هستند و حدس زدن شغلشان آسان است. یکی از دلایل مهم بسیاری از طرح ها و برنامه های ناموفق و نیمه موفق جنگل های شمال نبود بستر مناسب یا وجود مشکلات اجتماعی و اقتصادی است. کرمی معتقد است: «گسترش طبیعت گردی به نفع جنگل نشینان است و نظر برخی که ورود گردشگران مساوی با تخریب فرهنگی و اخلاقی مردم محلی می دانند، درست نیست.» بنابر آمار، جمعیت ساکن در شمال در طول نیم قرن اخیر 10برابر شده و به حدود هشت میلیون نفر رسیده است. کمبود جای ناشی از این جمعیت، ساکنان موقت و گردشگران در منطقه شمال است که زمینه را برای تخریب جنگل فراهم می کند. به اعتقاد کرمی هر چه مشکلات اجتماعی و اقتصادی بیشتر باشد، تجاوز به جنگل افزون تر و حفاظت از آن دشوارتر می شود. نفس ملی شدن جنگل ها و مراتع در سال (1341) برای اعمال مدیریت یکنواخت، اجرای برنامه های مترقی، سلب مالکیت از اشخاص، جلوگیری از اجرای برنامه های پراکنده و اعمال سلیقه های محلی در کنار خلاء هسته های کارشناسی قوی، می توانست اتفاقی مطلوب و مفید تلقی شود. او اضافه می کند: «با سلب مالکیت اشخاص، کسانی که بیشترین سود را بردند، رعایای گله های دامداری متعلق به مالکان بزرگ (گالش ها) که از محروم ترین گروه های اجتماعی به حساب می آمدند،بودند. رشد ناموزون صنعتی و گسترش شهرنشینی، حاشیه نشینی روستاییان، بروز نابسامانی های فرهنگی، شروع تنش های اجتماعی و درپی آن بحران های اقتصادی و تزلزل سیاسی در هیات حاکمه وقت و خروج ارز و سرمایه از کشور بخش صنعت را با رکود مواجه کرد.» به اعتقاد او فروپاشی نسبی مدیریت دولتی بر منابع ملی از سال 56، ناآگاهی عده زیادی از مردم نسبت به نقش منابع طبیعی تجدیدشونده درحفاظت از منابع حیاتی و زندگی انسان و علل دیگر تصرف، تخریب و تبدیل جنگل ها را در سال های اول انقلاب به نوعی مبارزه عمومی و ضد استعماری تبدیل کرده بود. وقوع جنگ تحمیلی نیز امکان تبیین جایگاه و نقش منابع طبیعی را به تاخیر انداخت و به جنگل های شمال، آسیب های جدی و فراوان وارد شد. کرمی ادامه می دهد: «تهاجم، تخریب و تصرف اراضی ملی و جنگل ها در سال های بعد مهار شد ولی از بین نرفت البته این بار دیگر تخریب جنگل به معنای تولید برای خودکفایی نبود بلکه افزایش جمعیت روستایی و مسائل دیگر فشار مضاعفی بر جنگل تحمیل کرد. حدود یک میلیون و 300هزار نفر در 181هزار خانوار ساکن در محدوده حوزه های آبخیز شمال کشور زندگی می کنند و 48 درصد از کل آبادی های داخل و حاشیه جنگل، کمتر از 20خانوار دارند.» سعید ورامش کارشناس ارشد منابع طبیعی نیز دراین باره می گوید: «مشکل تامین سوخت روستاییان هنوز به طور کامل حل نشده است. جانشین سوخت فسیلی به جای سوخت گیاهی که در شورای برنامه ریزی کشاورزی و آب در سال 68 در نظر گرفته شده بود به دلیل ضعف شناخت دقیق و همه جانبه این پدیده، تاکنون بسامان نشده است.» به گفته او شیب و فرسایش خاک در کوهستان، بالا بودن هزینه کشاورزی در کوهستان، ضعف خدمات رسانی رفاهی و بهداشتی و آموزشی به روستاییان، نوعی «فقرساکت» را بر جوامع محلی حاکم کرده است که جوابگوی آن، استفاده روستاییان از جنگل است. برخی روستاییان شمال کشور به فعالیت هایی همچون زراعت چوب، نوغانداری، زنبورداری و صنایع چوب اشتغال دارند. ورامش شناخت شیوه های بهره وری از جنگل با مشارکت جوامع محلی را ضروری می داند: «باید با بررسی نظر جنگل نشینان در مورد مشکلات موجود، راه حل هایی پیشنهاد شود که خود آنان را سهیم کند. شایسته است در قالب طرح حمایت از جنگل های کوهستانی با مشارکت جوامع محلی و با همکاری ذی نفعان دولتی، بخش خصوصی و مردم درپی رفع مشکلات برآیند.» به گفته او طرح های مذکور طبق نمونه گیری «تصادفی طبقه ای» که طبقات را براساس میزان مشکلات موجود و میزان آسیب پذیری به سه دسته «مناطق بحرانی»، «آستانه بحرانی» و «غیربحرانی» تقسیم می کند، بررسی می شود. در ابتدا حوزه های آبخیز مورد عملیات شناسایی می شود و سپس با انتخاب خانوارهای نمونه در آن حوزه و ثبت مشکلات آنها با تحقیق و بررسی جوانب امر، درصدد یافتن راهکار از ذی نفعان برمی آییم. ورامش می گوید: «تاکنون سه طرح در قالب حمایت از جنگل های کوهستانی با مشارکت جوامع محلی در بلده نور، صفارود رامسر، فشکور و ناتر چالوس مشخص شده و در حال اجراست.» طبق آمار سازمان جنگل ها و مراتع تا پایان سال 84 از چهار میلیون و 37 هزار واحد دامی موجود در جنگل های شمال،یک میلیون و 54 هزار واحد از جنگل خارج شده است. قاچاق چوب به دلیل آزادی واردات چوب و افزایش حفاظت جنگل از جمله آغاز به کار یگان حفاظت کاهش یافته و قاچاق کنونی درختان جنگلی بیشتر به صورت محلی است. جنگل های 8/1 میلیون هکتاری شمال کشور دست کم دارای 120 گونه چوبی است در حالی که در قاره اروپا حدود 40 گونه گیاه چوبی وجود دارد.