زنان، مادران زمین

محیط زیست منابع خدادادى زمین است که سرمایه بشر براى پیشرفت و توسعه محسوب مى‏شود. آیا بدون بهره‏مندى از آب و خاک سالم، معادن، جنگلها و ... چرخه اقتصاد به حرکت در مى‏آید؟

سؤال بالا، امروزه بحثهاى زیادى را سبب شده که از اهم آنها نقش زنان در حوزه تحقق توسعه پایدار و حفظ محیط زیست است. در این زمینه پنج دیدگاه مطرح شده است: نخست اینکه زنان به عنوان قربانیان تخریب محیط زیست به شمار مى‏آیند. این تصویر زنانى است که هیزمها را بر دوش حمل مى‏کنند و کیلومترها راه مى‏روند تا به آب دسترسى یابند، اما هر روز با تخریب بیشتر جنگلها و آلودگى وسیع‏تر آبها روبه‏رو هستند. دوم، زنان به عنوان مدیران منابع طبیعى چون جنگل، آب و سوخت شناخته شده و مشارکت فعالى در بخش کشاورزى دارند. دانش آنها در باره محیط باید مورد توجه قرار گیرد و به عنوان بخشى از راه‏حل مشکل آب و انرژى از وجودشان بهره گرفته شود. چنانچه در مورد جنبش «چیپکو» در هندوستان، خطر جنگل‏زدایى کافى بود تا زنان محلى را براى حمایت از محیط زیست خود علیه تشکیلات دولتى که مجوز تخریب جنگلها را صادر کرده بود، بسیج نماید. آنها مى‏دانستند که رفاهشان کاملاً وابسته به جنگل است و کار جنگل تنها فرآورى چوب نیست. بلکه شاخه‏هاى خشک آن حرارت لازم را براى پخت و پز و توده زیستى جنگل، آب خالص را فراهم ساخته و درختان، خاک روى شیبها را تثبیت مى‏کنند. همچنین جنبش «کمربند سبز» کنیا مشتمل بر هشتاد هزار زن، نقطه عطفى در درختکارى به شمار مى‏آید. اعضاى این جنبش به بیش از هزار قلمستان رسیدگى مى‏کنند و نه فقط کشتزارهاى تک‏محصولى، بلکه برخى از درختان را براى تأمین نیازهاى انسانى مى‏کارند. زنان و کودکان «جامعه نپان» نیز هفته‏ها صرف ساختن ذخیره‏گاههاى آب باران کرده و کوشیده‏اند از قدیمى‏ترین جنگلهاى بارانى جهان واقع در «جزیره برنئو» حمایت کنند. اگر چه اینها حرکتهایى نمادین و خاص در زمینه نقش زنان در حفظ محیط زیست است، اما نشان از توانایى آنان در پایدار نمودن منابع طبیعى داشته و این توانایى به طور روزمره و همیشگى در مزارع، کشتزارها، جنگلها و ... کاربرد دارد. سومین دیدگاه در زمینه محیط زیست و زنان، آنان را به عنوان محافظان و مدافعان محیط زیست مى‏داند که به دیدگاه دوم بسیار نزدیک است. در چارچوب این دیدگاه برخى گمان مى‏کنند که زنان به دلیل نیاز به منابع براى امرار معاش و کسب درآمد، نسبت به محیط زیست احساس تعهد مى‏کنند، اما برخى دیگر معتقدند تعهد زنان به محیط به دلیل درک عمیق آنان و ارتباط آنها با طبیعت است. در دیدگاه چهارم، برخى که از زاویه طرفدارى از حقوق زنان به موضوع مى‏نگرند و معتقدند زنان هماهنگ با طبیعت هستند و طبیعت بخشى از وجود و هستى زنان را تشکیل مى‏دهد. آنها بر این باورند که مردان کمتر چنین رابطه‏اى را با محیط برقرار مى‏کنند و بیشتر به تخریب آن مبادرت مى‏ورزند. پنجمین و آخرین دیدگاه به تمرکز بر مسأله زنان و جمعیت باز مى‏گردد. بسیارى از گروههایى که نگران محیط زیست هستند بر این باورند که جمعیت موجب افزایش تخریب منابع مى‏شود و فقر حاصل از این وضعیت تأثیر مستقیم بر زندگى زنان مى‏گذارد. اما در میان این دیدگاهها، بى‏شک جاى زنان در مقام مادرى و به عنوان نخستین و مهمترین معلم آموزشهاى زیست محیطى خالى است. زنان «مادران زمین» هستند، آنجا که به نسلهاى بعدى عمیقا بیاموزند: «این سرمایه، امانت و موهبت الهى را پاس دارید.» از این‏رو در حوزه مباحث توسعه پایدار، به طور روزافزون جایگاه زنان و توانمندیهاى آنان به نوعى جزو ضروریات «پایدارى» محسوب و مورد توجه قرار مى‏گیرد. چنانچه کارشناسان معتقدند در این حوزه، آموزش را باید از زنان آغاز کرد تا فرزندان آنها به صورت مستقیم و غیر مستقیم با این مقوله آشنا شوند.   

گردآورنده: نسرین رستمی