معرفی محصولات غیرچوبی

معرفی محصولات غیرچوبی 

(فرعی) جنگل(شیره سقز)

سقز چیست

     سقز شیرابه درختان بنه و صمغی است نیمه غلیظ و چسبنده و روان که از زخم درختان بنه در فصل رویش به بیرون می‌تراود و در فصل سرما سفت می‌شود. در مقابل حرارت نرم و ذوب می‌شود، ارقام مختلف سقز که از گونه‌های مختلف پسته‌های وحشی به‌دست می‌آید، گرچه ممکن است از نظر ترکیب شیمیایی و ویژگی‌های فیزیکی تا اندازه‌ای فرق داشته‌باشند، ولی روی هم رفته به‌هم شبیه هستند.

بهره‌برداری سقز به روش سنتی

    قبل از ملی شدن جنگلها و مراتع در ایران بهره‌برداری از سقز نیز همانند بهره‌برداری از سایر محصولات جنگلی منطقه به لحاظ مالکیت در اختیار مالکیت خصوصی و اشخاص با نفوذ بود. این مالکین ضمن جمع‌آوری دیگر محصولا جنگلی مقداری سقز نیز از بهره‌برداران می‌گرفتندکه یک نوع نسق‌بندی تجاوز کارانه وابسته به ستنهای قدیمی بود.

    ولی بعد از ملی شدن جنگلها، اداره جنگلها به دست سازمان جنگلها و مراتع واگذار شده و بهره‌برداری به دست دولت و طبق مقررات دولتی انجام می‌گیرد، وضعیت کلی بهره‌برداری از سقز آن حالت سابق خود را از دست داده است.

    منتهی با وجود اینکه مقررات سازمان جنگلها و مراتع از چند ده‌سال پیش تا کنون کم و بیش در این منطقه اجرا می‌گردد،هنوز شیوه بهره‌برداری سنتی سقز در اکثر مناطق به همان صورت ابتدائی و سنتی رواج دارد.

روش صحیح بهره‌برداری سقز

 ونینگ در سال 1960 که به عنوان کارشناس باغبانی درایران کار می‌کرد و با دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران(کرج) همکاری داشت، پیشنهاد‌هایی برای اصلاح روش بهره‌برداری سقز ارائه داده بود که بعد از او به الگوی علاقه‌مندان به امر بهره‌برداری سقزتبدیل شد.کارشناسان سازمان جنگلها و مراتع اجرای آن را توصیه نمودند و مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع آن را تایید نمودند

مصارف دارویی سقز خام

    شیره خام سقز از ایام بسیار قدیم به عنوان یکی از داروهای سنتی اکثر مناطق غرب  ایران مورد استفاده قرار

می‌گرفته است.بعضی از این مصارف که از منابع مختلف و همچنین از اطلاعات مردم بومی استان کردستان استفاده

 شده است،به شرح زیر است:

-         برای خارج کردن مو از داخل روده.

-         برای التیام زخم که بر روی زخم مالیده می‌شود.

-         برای مخلوط کردن با هفت گیاه.

 -         از بخار پختن سقز برای تقویت چشم.

-         بعنوان مسهل.

- درمان کچلی سر(در زمانهای بسیار قدیم).

- پایین آوردن فشار خون.

- درمان یبوست.

 - سهولت بلع.

- با عسل برای درمان ورم معده.

- نظافت دهان و دندان.

ارزشمند و کم نظیر

جنگل‌های خزری مطابق برخی فرضیات متعلق به دوران سوم زمین شناسی است.

جنگل‌های حوزه رویشی خزری که به نام جنگل‌های شمال نامیده می‌شود نواری باریک به طول ‪۸۰۰کیلومتر و عرض متوسط ‪۲۵کیلومتر را در نیم رخ شمالی رشته کوه‌البرز بوجود آورده است.

این جنگل‌ها تنها منطقه ایران محسوب می‌شوند که می‌توان از چوب آن به نحو تجاری برداشت کرد، انبوهی و نزدیکی به دریا، شهرها و روستاهای مجاور این جنگل‌ها را به محیطی جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است.

پژوهشگر موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در باره ارزشمندی‌های جنگل‌های شمال گفت : جنگل‌های خزری مطابق برخی فرضیات متعلق به دوران سوم زمین شناسی است.

"یوسف گرجی بحری" افزود : این در حالی است که مشابه این جنگل‌ها در اروپا، اغلب بر اثر یخبندان‌های دوران چهارم از بین رفته است.

وی اظهار داشت: جنگل‌های خزری از کهن‌ترین جنگل‌های مناطق معتدل جهان است و بعضی از درختان این منطقه، نظیر لرگ و انجیلی ، در اروپا فقط به صورت فسیل یافت می‌شود.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد : جنگل‌های شمال را مادر جنگل‌های پهن برگ اروپا می‌دانند زیرا کوه‌های قفقاز مانع ورود یخبندان‌های عرض‌های شمالی به این منطقه شد.

به گفته او از نظر دیرین شناسی گیاهی، جنگل‌های شمال موزه‌ای از گیاهان دوران سوم زمین شناسی و شناسنامه نیاکان جنگل‌های اروپا است.

گرجی ویژگی دیگر جنگل‌های شمال را تنوع و غنای گونه‌های گیاهی برشمرد و گفت: از حدود هشت هزار گونه گیاهی ایران، در حدود هزار و ‪۸۰۰گونه در جنگل‌های شمال وجود دارد که معادل ‪۲۲/۵درصد است.

پژوهشگر موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع تصریح کرد : از گیاهان موجود در جنگل‌های شمال، ‪۵۰۰گونه انحصاری این منطقه هستند که گونه‌های درختی شمشاد انجیلی، سفید پلت و لرگ از آن جمله هستند.

وی بیان داشت: نزدیک به ‪۱۶۰گونه چوبی در شمال می‌روید در حالی که در تمام اروپا فقط ‪۴۰گیاه چوبی وجود دارد.

این پژوهشگر با اشاره به طبیعی و بکربودن عمومی جنگل‌های شمال گفت: در جنگل‌های طبیعی، تنوع زیستی گیاهی و جانوری بالاست و همین باعث پایداری اکوسیستم می‌شود و می‌توان آن را مدلی برای غیر جنگل‌های مصنوعی به طبیعی در نظر گرفت.

گرجی افزود: جنگل‌های شمال به طورکلی پهن برگ و کوهستانی هستند و امتداد ارتفاعی آنها از ساحل دریا تا دارمرز، در حدود ‪۴۰الی ‪۵۰کیلومتر و کم‌است که به همین دلیل از نظر بوم شناسی در دنیا کم نظیر محسوب می‌شود.

وی تصریح کرد : تنوع جانوری در جنگل‌های شمال زیاد است ولی تعداد جانورشناسان کشور ما بسیار کم است.

جنگل، همچنان که از اجزای مختلف تشکیل شده‌است، زمینه‌های مختلف و متعددی برای بهره‌وری دارد و برداشت چوب، تنها یکی از موارد استفاده ازجنگل هاست.

در گذشته چوب را محصول اصلی جنگل و گیاهان دارویی‌و صمغ و رزین و امثال این‌ها را محصول فرعی جنگل می‌نامیدند.

هم‌اکنون به دلیل روشن شدن ارزش محصولات فرعی و لزوم برداشت کمتر چوب،نام محصول اصلی به محصول چوبی و عنوان محصول فرعی به محصول غیرچوبی تغییر یافته است.

کارشناس ناظر اداره‌کل منابع طبیعی نوشهر در این‌باره گفت : ما بیشتر به چوب جنگل توجه می‌کنیم و مواردی همچون ارزش تفرجی جنگل‌های شمال معطل باقی مانده است.

" عباس تقی پور" افزود: برای مثال مدیریت رودخانه‌های جنگلی و ایجاد سد، دریاچه مصنوعی و تفریحی و ماهی‌گیری و استخر پرورش ماهی و فعالیت‌هایی چون زنبورداری و روستاهای پایدار، درحد خیلی کم به چشم می‌خورد.

وی درباره قدمت جنگل‌های شمال ادامه داد: گمان می‌رود این جنگل‌ها در اواخر دوران سوم زمین شناسی بوجود آمده است و اکنون یکی از پژوهشگران در پایان نامه دکترای خود با نمونه‌برداری از مرداب‌های شمال مشغول تحقیق در این زمینه است.

این کارشناس ارشد جنگل داری گفت: تنوع زیستی جنگل‌های شمال بالاست ولی برخی گونه‌ها نظیر ملج، نمدار، بارانک و گیلاس جنگلی در حال انقراض هستند.

تقی‌پور تاکید کرد: باید گروه‌های خاصی پیگیر مسایل مربوط به گونه‌های در حال انقراض باشند و تحقیقاتی برای حفظ و تکثیر آنها انجام شود.

وی گفت: طبیعی بودن جنگل‌های شمال در حد ‪۸۰درصد است و توجه به طبیعی ماندن جنگل، هم‌اکنون بیش ازگذشته است زیرا گونه‌های خارجی کمتر وارد می‌شود و به زادآوری طبیعی بیشتر توجه می‌گردد.

کارشناس ناظر اداره کل منابع طبیعی نوشهر اظهار داشت: در مناطقی که طرح جنگل‌داری اجرا می‌شود مسن بودن درختان در حد ‪۲۰درصد و در جاهای دیگر در حد ‪۹۰درصد است.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد نوشهر و چالوس به ایرنا گفت: این جنگل‌ها در جنوب منطقه اروپ - سیبری قرار گرفته و به نام ناحیه خزری یا هیرکانی معروف است.

"فرهنگ اسدالهی" افزود: جنگل‌های شمال با تعدادی از گونه‌های دوران سوم زمین شناسی مانند سرخدار، زربین، راش، لرگ، گردو و انجیلی مشخص می‌گردد.

به گفته او دو عامل بارز اقلیمی و خاکی باعث شده است در جنگل‌های شمال، از شرق به غرب جوامع مختلف گیاهی بوجود آید.

این استادیار دانشگاه درباره آب و هوای منطقه گفت: اقلیم جنگل‌های شمال درجلگه، معتدل و مرطوب و در ارتفاعات، درفصل پاییز مرطوب و در فصل زمستان سرد و مرطوب است.

اسدالهی تاکید کرد : جنگل‌های شمال از نظر غنای گونه‌های بومی و تنوع ژنتیکی، با ارزش است و باید به صورت ذخیرگاه ژنتیکی بسیاری از گونه‌ها در نظر گرفته شود.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد واحد نوشهر و چالوس اضافه کرد : برخی از گونه‌های بومی این منطقه نظیر لیلکی، سفید پلت، شمشاد، انجیلی که بسیار با ارزش هستند، در خطر انقراض قرار دارند و سفید پلت و شمشاد باید به صورت ذخیرگاه نگهداری شود.

وی اظهار داشت: سوزنی‌برگان بومی جنگل‌های شمال چهار گونه به نام‌های سرخدار، نوش، ارس، زربین و باقی مانده دوران سوم زمین شناسی هستند.

این جامعه شناس گیاهی افزود: جنگل‌های شمال از نظر جغرافیای گیاهی و تنوع زیستی به دو منطقه متمایز" خزری غربی " و" خزری شرقی" تقسیم می‌شوند.

اسدالهی درباره منطقه خزری غربی گفت: این منطقه‌از آستارا تا دره زیارت گرگان ادامه دارد و گونه‌های شاخص آن لیلکی، شمشاد، راش و شاه بلوط است.

وی ادامه داد : منطقه شرقی از دره زیارت گرگان تا بجنورد ادامه دارد و گونه‌های شاخص آن افرا، ترکمن و نوش است.

این استادیار دانشگاه گفت : جنگل‌های شمال بسیار غنی است و دست کم ‪۸۰ گونه درختی و ‪۵۰گونه درختچه‌ای در آن وجود دارد.

جنگل‌های شمال با وسعت ‪۱/۸میلیون هکتار به طور عمده درنیم رخ شمالی رشته کوه البرز واقع است.

شماری از کارشناسان جنگل‌های شمال را نگین جنگل‌های جهان دانسته و برای حفاظت از این ذخایر ارزشمند و کم نظیر، بر لزوم تدوین برنامه جامع در همه زمینه و آسیب شناسی مشکلات فراروی این عرصه‌ها تاکید می‌کنند.